Stolperstein (Stolpersteine) tzw. „Kamienie pamięci”, to wyjątkowy projekt niemieckiego artysty Guntera Deminga, którego celem jest upamiętnienie ofiar nazizmu. Stolperstein to betonowe kostki brukowe o wymiarach 10×10 cm na wierzchu każdej znajduje się mosiężna tabliczka z wygrawerowanym imieniem i nazwiskiem osoby upamiętnionej, jest też informacja o dacie urodzin i śmierci oraz informacja o tym, jaki los spotkał daną osobę. „Kamienie pamięci” są montowane w chodniku przed budynkiem, w którym dana osoba mieszkała. Jest to nie tylko ciche wspomnienie dawnych mieszkańców, ale też ich symboliczny powrót. Bardzo często w danym mieście lub dzielnicy wciąż żywe są wspomnienia o tych osobach. Stolperstein upamiętniają nie tylko Żydów, ale też Sinti, Romów, więźniów politycznych, Świadków Jehowy, homoseksualistów oraz ofiary przymusowej eutanazji, wszystkich, którzy zostali wypędzeni, deportowani lub zamordowani przez nazistów.

Gunter Demnig zainstalował pierwszy „Kamień pamięci” 16 grudnia 1992 roku w Kolonii, w pięćdziesiąta rocznicę wydania przez Heinricha Himmlera nakazu deportacji Romów i Sinti. Kamień został umieszczony przed ratuszem i wygrawerowano na nim pierwsze linijki tego nakazu. W kolejnych latach Gunter Demnig instalował kolejne „Kamienie pamięci” w innych miastach, ale cały czas bez pozwolenia lokalnych władz. Z roku na rok projekt dynamicznie się rozwijał, „Kamienie pamięci” były instalowane za zgodą władz lokalnych w różnych miastach europejskich. W Polsce zainstalowanych jest kilkadziesiąt Stolperstein, m.in. w Białej Podlaskiej, Oświęcimiu, Zamościu, Wrocławiu. W maju 2023 roku w Norymberdze położony został stutysięczny „Kamień pamięci”.
Ta niezwykła forma upamiętnienia ofiar nazizmu spotkała się z dużym uznaniem i zainteresowaniem w całej Europie, ale wywołała też dyskusję publiczną, bo wiele osób sprzeciwia się właśnie takiej formie. Zdaniem przeciwników, lepszym pomysłem jest tablica na ścianie budynku, bo kamień na chodniku jest każdego dnia deptany przez przechodniów, co oznacza brak należnego szacunku dla ofiar.

W Belgii pierwsze kamienie zainstalowano w roku 2009, a w Antwerpii w lipcu 2018 roku. Pierwszy „Kamień pamięci” w Antwerpii zainstalował 91-letni Tony Weber-Susskind dla swojej matki bez pozwolenia władz miasta. Przez długi czas władze Antwerpii nie zezwalały na Stolperstein, ponieważ wielu antwerpskich Żydów było przeciwnych tej inicjatywie. W roku 2017 władze miasta przeprowadziły liczne konsultacje z ekspertami i ostatecznie zezwolono na instalowanie „Kamieni pamięci” na terenie publicznym pod pewnymi warunkami. Na oficjalnej stronie miasta znajdują się wszystkie informacje dla zainteresowanych. Istnieje też strona internetowa, na której jest spis i mapa wszystkich „Kamieni pamięci”, które są zainstalowane w Antwerpii oraz informacja o osobach, które zostały w ten sposób upamiętnione.
www.wereldoorlogen.jalbum.net/Struikelstenen/

Początkowo wszystkie kamienie były wykonywane i układane ręcznie przez Guntera Deminga. Szybki i dynamiczny rozwój projektu sprawił, że od roku 2005 artystę wspierają inni, jak rzeźbiarz Michael Friedrichs-Friedländer. Z biegiem lat projekt artystyczny Stolpersteine stał się życiową misją artysty i jego dziełem życia, który cały czas jest rozwijany. W roku 2018 artysta rozszerzył koncepcję i tworzy kamienie upamiętniające ofiary frankizmu, pierwszy tego rodzaju kamień został położony 15 grudnia 2018 roku w Porreres na Majorce. Te kamienie różnią się od poprzednich, tym, że inskrypcja jest wykonana na tabliczce ze stali nierdzewnej. Czasem Demnig umieszcza tzw. Stolperdrempels (Stolperschwelle), o wymiarach 100 x 10 cm, które upamiętniają całe grupy ofiar, np. wszystkich członków rodziny. Od roku 2015 nadzór na realizacją projektu sprawuje fundacja Spuren – Gunter Demnig, poniżej link do strony fundacji:
www.stiftung-spuren-gunterdemnig.eu

Dodatkowe informacje o projekcie znajdują się na oficjalnej stronie www.stolpersteine.eu/en/home